طب فشاری – Acupressure

  بهداشت وسلامتی

مقدمه

اساساً طب فشاری، ماساژ نقاط طب سوزنی است. از این روش معمولاً در اختلالات و بیماری های خفیف استفاده می شود. از زمان های قدیم، این روش درمانی به عنوان روشی برای  مراقبت از خود توسط بیماران مورد استفاده قرار می گرفته است. بیشترین موارد کاربرد طب فشاری عبارتند از: حالت های دردناکی چون سردرد، دندان درد،اسپوندیلیت گردنی و شانه و لومبار. بسیاری از اختلالات روانی تنی را نیز می توان به وسیله طب فشاری در جهت مثبت تحت تاثیر قرار داد، از جمله اختلالات عصبی، تهوع، دریازدگی، یبوست یا اختلالات عادت ماهانه.

‏در شرایط حاد دردناک ماساژ ملایم با قسمت نرم نوک انگشتان اشاره یا شست،کاربرد دارد. در بیماری مزمن، ماساژ قوی توصیه می شود. حرکت چه به صورت چرخشی باشد، چه به صورت عقب و جلو رفتن در امتداد کانال، انگشت باید در جای خود روی پوست بماند. در صورتی که ماساژ به صورت فشارهایی عقب و جلو شونده در امتدار کانال باشد، جریان درون کانال تشدید می شود، به ویژه هنگامی که درد در امتداد کانال حس می شود، ماساژ در طول کانال و در جهت آن بسیار مؤثراست. هنگامی که نقاط ماساژ روی اعصاب، اطراف اندام های حسی یا جلوی گردن قرار گیرد و همین طور در آغاز درمان، فشاری که با انگشت وارد می شود باید ملایم باشد. مدت زمانی که فشار باید به کار رود 30 تا 60 ‏ثانیه در نقاط موضعی و 1 تا 2 دقیقه در نقاط دیستال است. از طب فشاری می توان به عنوان یک درمان مکمل در فواصل میان جلسات طب سوزنی یا حتی در طب غربی به عنوان گونه ای خوددرمانی پیش از تشخیص قطعی سود جست.

تعریف

فشار درمانی در واقع استفاده از تکنیک لمسی (Touch-Technique) جهت بالانس جریان انرژی بدن یا کای (Chi) یا چیزی شبیه انرژی بدن انسان می باشد.

تاریخچه

‏

طب فشاری یکی از شاخه های علوم درمانی جامع نگر (Holistic therapy) بوده و در واقع یکی از درمان های کامل کننده طبابت یا پزشکی و پرستاری یعنی (Coplementary) است. در واقع در حین انجام طراحی برای درمان و پیشگیری از بیماری ها و رهایی از درد و نیز بیماری های مزمن، کل وجودی انسان از نظر جسمی- روحی- روانی (Whole bodymindspirit) در نظر گرفته می شود و امروزه در جوامع پیشرفته کاربرد وسیعی پیدا کرده است. به خصوص از سال 1981 ‏که بیماری ایدز شناخته شد، جهت اجتناب از انتقال بیماری توسط سوزن، به طور گسترده ای در بعضی موارد جانشین «طب سوزنی ‏» گردید.

‏طب فشاری آینده ای از طب سنتی چینی و تئوری طب خاور دور (شرقی) و طب سوزنی با بیش از چهار هزار سال قدمت به اضافه علم روان شناسی غربی است. این روش شفابخشی از هند و چین به ژاپن و سپس به شمال آمریکا رفته و نسبت به شرایط و نیازهای جوامع غربی تغییرکرده، تا این که از سال 1972 ‏توسط خانم آیونامارشاتی گارون (Ions marshua Teequarden) به صورت امروزی پایه گذاری شده است. طب فشاری یا طب چینی بدون سوزن جزء فرهنگ پزشکی چین است که در سال های اخیر مورد استقبال محافل علمی جهان قرار گرفته است. اهمیت این روش در آن است که فقط از سر انگشتان دست ما کمک گرفته می شود و نیازی به استفاده از دارو، سوزن و هیچ وسیله درمان دیگر نیست.

اساس طب فشاری

امروزه  متوجه این نکته شده اند که عامل یا متخصص طب سوزنی یا طب فشاری با انتخاب صحیح و مناسب نقاط طب سوزنی (Acupoint) و طراحی دقیق برای درمان موجب می شود که عکس العمل های دفاعی شفابخش و سودمندی را از راه انعکاس، تحریک نمایند، تحریک فیزیکی نقاط منتخب که غنی از استطاله های عصبی و با قدرت هدایت بسیار بالای جریان انرژی حیاتی می باشد، مکانیسم تاثیر طب  فشاری را روی اعضایی که وابسته به این نقاط هستند، تشریح و توجیه می نماید. در مورد مکانیسم اثر طب فشاری تحقیقات فراوانی صورت گرفته است.

فرضیه الکترونیک

‏

در ملت سنتی چینی اعتقاد بر این است که گردش انرژی حیاتی در بدن از طریق مریدین ها است. کوهل و لانگ (kohel& Long) اثر طب فشاری را به شرح زیر می دانند:

- فشار یا  تحریک توسط سوزن خود «استرس» ‏است، لذا موجب شدت قوه محرک الکترونیک می گردد.
تاثیر عصبی حاصل از فشار الکترونیک نه تنها به وسیله اعصاب پاراسمپاتیک بلکه توسط رشته های سیستم عصبی سمپاتیک نیز انتقال بیدا می کند.
‏دکتر لانوبیه معتقد است:
‏طب فشاری با پدیده های الکترونیک و خصوصیات پنهانی (شناخته شده ای) که جانشین خواص مولکول ها شده اند مشخص می گردند که تمام آنها از قانون «کوآنتا» پیروی می نماید. مثلاً تحریک برخی نقاط بدن درجه حرارت بدن را حدود 2 تا 3 ‏درجه پایین می آورد، انجام همین عمل در نقاطی دیگر سبب تقلیل فشار خون یا حداقل فشار شریانی می گردد. همین جا بهتر است ذکر نماییم: تحقیقات نشان داده است که درجه حرارت پوست در نقاط طب سوزنی متفاوت از نقاط مجاور است و حدود 5/0 تا 1 ‏درجه سانتی گراد بیشتر است. با تحریک این نقاط درجه حرارت پوست تغییر کرده و ممکن است کم یا زیاد شده و این تغییر حتی تا ده دقیقه طول می کشد همچنین تحقیقات نشان داده است که افت قابل توجه مقاومت الکتریکی در این نقاط در حدود   100/1  کمتر از نقاط اطراف آن است. همواره این مسئله که چگونه طب فشاری یا سوزنی با تحریک دستی یا حرارتی که در نقطه ای خاص انجام می گیرد قادر خواهد بود. مثلاً درد دندان را تسکین بخشد؟! عده ای معتقدند که این امر از طریق اثر پلاسبو و تلقین امکان پذیر است همان طوری که تزریق مرفین در یک مطالعه 70 ‏درصد و تزریق آب قند 35 درصد درد بیماران را کاهش داده است. اما این نظریه قادر به توجیه تأثیرگذاری ضد درد طب فشاری یا طب سوزنی در حیوانات نمی باشد، زیرا حیوانات قادر به تلقین پذیری نبوده و از طرفی اثر طب سوزنی و سایر شغل های وابسته به آن در کودکان تقریباً همیشه 100 ‏درصد است.

فلسفه تعادلی و کانال های انرژی در طب فشاری
‏

و اما طبق عقاید طب ستنی چین کلیه موادی که در طبیعت وجود دارند در دو نیروی یین «Yin» و یانگ «Yang» خلاصه می گردند. این دو نیرو مانند دو قطب مخالف عمل کرده و تعادل این دو نیرو است که ضامن سلامتی انسان است. بر طبق تئوری پین و یانگ هر پدیده یا موجودی در جهان دربرگیرنده دو دیدگاه مخالف بوده که دائمأ در حال تضاد و در عین حال وابسته به یکدیگرند. خصوصیات اصلی یین«Yin» در قالب «آب» و خصوصیات کلی یانگ «Yang» را مشابه «آتش‏» می پندارند. یین و یانگ باعث ایجاد جریانی از انرژی حیاتی به نام کای (Chi) در بدن ‏می گردند. این جریان در طول کانال ها یا مدارهایی و تحت توپوگرافی خاصی گردش کرده و فی الواقع کمبود این انرژی یا بی کفایتی انرژی و یا ازدیاد آن «اورتود» منجر به وقوع بیماری می گردد. آن چه از آن به عنوان (Chi) یاد می کنیم در واقع واژه مجازی است که در ابعاد مختلف فیزیولوژی، پاتولوژی و درمان کلینیکی دخالت دارد. (Chi) به همراه خون و مایعات بدن مواد اصلی و ساختار بدن انسان می باشند که برای فعالیت های حیاتی وجود آن ضروری است، به طورکلی لغت (Chi) بیانگر ماده و عمل نامبرده می باشد . می توان (Chi) چی یا کای را به عنوان منبع انرژی حیاتی، در تغذیه ارگان ها و تامین حفاظت بدن در مقابل عوامل خارجی دانست که خود از دو قسمت ارثی و اکتسابی تشکیل می شود. این انرژی حیاتی در چین (Chi) و در ژاپن (Ki) و در هند (Prana‏) خوانده می شود و این همان انرژی است که ریچ (Reich‏) روانشناس معروف از آن به عنوان انرژی ارگانیک یاد کرده و بعدها بیوپلاسما (Bioplasma) نامیده شد و هم چنین از آن به عنوان انرژی الکترومغناطیسی که در تعادل جسم و روان نفوذ دارد، نام برده اند.

‏با توجه به عقاید سنتی چین سیستم بدن انسان از 3 ‏ارگان زانگ «Zang» و 5 ارگان فو «Fu» تشکیل شده است. قلب،کبد، طحال، ریه،کلیه و پریکارد را شش ارگان زانگ می نامند. عمل اصلی آنها تولید و ذخیره مواد لازم از جمله نیازهای حیاتی، Chi، خون و مایعات است. روده کوچک، کیسه صفرا، معده، روده بزرگ، مثانه و سان جیو «Sanjia» یا تریپل وارمر«Triplewarmer»  ‏به عنوان شش ارگان فوق ذکر می شوند. در طب سنتی چین بدن انسان را به عنوان کلافه ای ازکانال ها (Channels) و کولاترال های ظریفی (Meredians) تصور می کنند که هر یک از نقطه خاصی شروع شده و سیر طولانی را در سراسر بدن طی می کنند، در واقع این کانال ها مسئول ارتباط ارگان های داخلی با بافت های مختلف و نیز مراکز سطحی بدن هستند، سیستم کانال ها و مریدین ها وکولاترال ها از 12‏کانال اصلی، 8 ‏کانال فرعی و 15 کولاترال تشکیل شده است و عمل آنها به جریان در آوردن (Chi) و خون،گرم کردن و تغذیه بافت های کل بدن است تا ارگان های زانگ- فو ساختمان ثابتی داشته باشند و با یکدیگر کار کرده و بدن را به صورت مجموعه ای یکپارچه درآورند. از نظر پاتولوژیک کانال ها و کولاترال های آنها مسئول ایجاد و انتقال بیماری هستند. هنگامی که کار کانال ها مختل شود موجب ابتلا به بیماری های گوناگون می گردد. در بدن نقاطی وجود دارند که نسبت به نقاط  دیگر دارای برتری خاصی هستنی و انرژی احیاتی در آنها فعال تر است یا این که در این نقاط قطب و جریان انرژی تغییر می کند و کلیه این نقاط وابسته به کانال های اصلی و فرعی و شاخه های جانبی آنها قرار دارند در نتیجه مریدین ها به ارگان ها متصل خواهد بود. این مسئله که آیا در این نقاط از نظر بافت شناسی و آناتومیک ساختمان های مشخصی قابل شناسایی است یا خیر، همیشه مورد سئوال بوده است، تحقیقات ملزاک و همکارانش نشان داده است که در 71 ‏در‏صد موارد این نقاط مربوط  این نقاط سوبو (Subo‏) با نقاط ماشه ای (Trigger points) ارتباط تنگاتنگ دارند و تحقیق بر روی نقاط ماشه ای از سال 1952 ‏آغاز شده است. نتایج این مطالعات تا سال 1983  ‏به صورت کتاب بزرگی در این زمینه تالیف شده که نشان می داد نقاط بسیار حساس وکوچکی در فاشیای عضلات وجود دارند که به هنگام تحریک باعث ایجاد درد در نقطه ای با مقیاسی وسیع تر و در فاصله ای دورتر خواهند شد. این نقاط حساس شده را (Ah-Shi) «آه شی» می نامند و تحریک این نقاط باعث تسکین درد می گردد.
‏اکثر این نقاط منطبق بر اعصاب بزرگ محیطی، محل سطحی شدن اعصاب عمقی و اعصاب پوستی که از فاشیای عمقی خارج می شوند، می باشد. محل خروج اعصاب از سوراخ های استخوانی، محل اتصال عصب به عضله و بعضاً عروق و رباط ها سوتورهای (Sutured‏) جمجمه می باشند، به هر حال هیچ گونه لوله یا مجاری خارجی اسرارآمیزی که  حاکی از وجود مریدین ها باشد تا کنون کشف نشده است و اما چگونه انرژی حیاتی در مریدین ها حرکت می کند؟
محققین ژاپنی معتقدند مریدین ها توسط حرکت عضلانی یا انقباضات سریالی وابسته به عضلات تحریک می شوند، این تئوری به عقاید سنتی بر می گردد که «عواطف هدایت کننده انرژی بدن بوده و بدن نیاز به خلق انرژی توسط عواطف دارد». کوتاه سخن این که هم حرکت جسمی و هم تحریکات روانی جریان Chiرا تحریک نموده و تعادل یا عدم تعادل این انرژی در مریدین ها هم در جسم و هم در روان خود تاثیر می گذارد.