عفاف وحجاب در زندگی مجازی

اجتماعی

بهانه این پست سالگرد قیام خونین مسجد گوهرشاد مشهد علیه کشف حجاب رضاخان  و روز عفاف و حجاب است.

از دوستان گرامی خواهشمندم که برای پر رنگ شدن عفاف وحجاب در زندگی مجازی نقطه نظرات سازنده خود را بیان کنند .

باید فکری کرد. این فضای مجازی یک هو آمد؛ بدون این که برایش فکر کرده باشیم؛ بدون این که مبانی اش را بدانیم؛ بدون این که برای زندگی در آن ایده داشته باشیم. فضای مجازی برای ما شده است وادی تیه؛ پر از آدم سرگردان. آدم هایی که تا دیروز نمی توانستند با هم رابطه داشته باشند، امروز کلماتشان کنار هم آمده است. بعید می دانم کسی باشد که تلاش کرده باشد، تمام رابطه را خلاصه کند در کلمات سیاه رنگ. این جا تناسخ است. آدم ها توی کلماتشان حلول کرده اند. کلمه ها احساس دارند، شادند، غمگین اند. زندگی مجازی، بسیاری از مرزهای زندگی واقعی را شکست، به بهانه ی این که کسی آدم های پشت این کلمات را نمی بیند. اما واقعیت چیز دیگری است. زندگی مجازی دیگر مجازی نیست. پشت همه ی کلماتی که نوشته می شود، آدمی نشسته است؛ مرد یا زن، دختر یا پسر.

 

ما در حال گذر هستیم. آدم های در حال گذار، بیش ترین آسیب را خواهند دید. آسیب های بیست سال بعد فضای نت، بسیار کم تر از امروز است. هنوز ما در این فضا سرگردانیم. برای زندگی اش برنامه ای نریخته ایم و انگار فکری هم نکرده ایم. برای نسل بعد، زندگی مجازی بخشی از واقعیت زندگی انسانی است، اما برای ما بیش تر یک تفریح است و در بهترین حالت، مرجعی برای پژوهش. ما هنوز نمی دانیم به کجا می رویم.

اگر نگاهی به جامعه ی ارزشی و متدین فضای مجازی، مخصوصا اجتماع های مجازی کنیم، این سرگردانی را می بینیم. طبق عرف جامعه ی ارزشی که مبتنی بر احکام دینی است، روابط پسر و دختر یا مرد و زن در محدوده های مشخصی تعریف شده است. این رابطه در طول تاریخ تغییر کرده، اما همیشه مبتنی بر دین بوده است. گاهی نگاهی افراطی شده و گاهی این نگاه، تعدیل شده است. مثلا بنا به برخی نقل قول ها، زنان در هنگام صحبت با مرد بیگانه، سنگ در دهان می گذاشتند تا صداشان مردانه شود و این امر تبلیغ می شده و ارزش بود. اما این نگاه امروز تعدیل شده است. یا زمانی، شرکت در انتخابات برای زنان امری ضددینی محسوب می شد و امروز ارزش است و زنان حتی بر اساس تکلیف دینی نسبت به حکومت اسلامی در آن شرکت می کنند. در هر حال، این روابط در زندگی واقعی، مشخص بود، ولو این که در طی زمان و عرف مختلف تغییر می کرد.

نکته ای که باید در تنظیم روابط خارجی و زندگی واقعی تأثیر داد، صرف احکام فقهی حجاب نیست، بلکه مقوله ی عفاف نیز بسیار مؤثر است. برای نمونه، سبقت در سلام از جانب زن از لحاظ فقهی اشکالی ندارد، اما این امر، فعلی خلاف عفاف شمرده می شود.

عفاف مساوی با حجاب نیست. عفاف امری درونی است که بر افعال خارجی در روابط با دیگران تأثیر دارد، اما حجاب فعل خارجی است که مساوی پوشش خاصی است. چه بسا در جامعه ی خاصی به دلیل عقاید خاص، حجاب به معنای جامعه ی ما نباشد، اما افراد عفیف باشند؛ یعنی عفت بر اساس عرف جامعه تعریف شود و چه بسا افراد باحجابی که در افعال خارجی شان نشانی از عفت نباشد. می توان عفت را این گونه معنا کرد: حسی درونی که به کردار بیرونی، شخصیت والا عطا می کند. این کردار بیرونی می تواند خود پوشش هم باشد؛ یعنی میان عفاف و حجاب رابطه است و این رابطه هم از مهم ترین و اصلی ترین نتایج عفاف است، اما نه به این معنا که با هم مساوی باشند.

برگردیم به اول سخن؛ ما برای دنیای مجازی و زندگی مجازی و تنظیم رابطه ها هنوز برنامه ی درستی تنظیم نکرده ایم. در جامعه ی واقعیِ ارزشیِ ما که بر اساس عفاف و حجاب تنظیم شده بود، رابطه میان دو جنس مخالف، محدود به ضروریات عرفی می شد. فضای مجازی بسیاری از این حدود را شکست. اشتباه نشود. بحث اشکال فقهی نیست. از لحاظ فقهی، کامنت گذاشتن و یا لایک زدن برای جنس مخالف هیچ اشکالی ندارد و حتی غیرعاقلانه به نظر نمی رسد. سخن این است که همان گونه که تنظیم روابط خارجی صرفا بر اساس فتاوای فقهی نیست و عفاف در آن بسیار نقش دارد، باید جایگاه عفاف در تنظیم روابط مجازی هم مشخص شود.

به نظر می آید که در فضای مجازی، بحث حجاب برای جامعه ی ارزشی آن چنان جایگاه ندارد؛ چون ضوابط آن را می دانند و رعایت می کنند. اما آیا عفاف در جامعه ی مجازی و تأثیر آن بر عمل در این جامعه برای کاربران ارزشی مشخص شده است؟ آن چه من دیده ام، خلاف این را می گوید. باید به این نکته توجه کرد که فضای مجازی، ولو این که هنوز مجازی است، اما گره خورده به واقعیت. اگر عفاف در این جامعه تعریف و ترویج نشود، بر روابط خارجی هم تأثیر دارد. این از بزرگ ترین خطرهایی است که کاربران ارزشی را تهدید می کند.

سید علی اکبر موسوی - نشریه چارقد