شرک چیست؟

راه یافتن شرک به دل انسان از راه رفتن مورچه سیاهی بر روی یک سنگ سیاه در دل یک شب تاریک پنهان تر است. پیامبراکرم (ص)    

1- معانی شرک: 

 اول، به مفهوم همکاری و مقارنت(شرکت) که در نقطه مقابل انفرادی عمل کردن است و دوم، به معنای شیء ممتد و مستقیم است. شرک از منظر قرآن، به معنای همتا و شریک قرار دادن چیزی با خداوند متعال است. ریشه­ی آن از ماده (ش­رک) است. بعضی از این مشتقات که در قرآن آمده عبارتند از: تشرک، یشرک، مشرک، مشرکین، مشرکون. [1]  

2 - انواع شرک:

شرک در ذات، شرک در الوهیت، شرک در ربوبیت، شرک در عبادت.

راغب اصفهانی در مفردات القرآن می نویسد: شرک در دین بر دو گونه شرک صغیر و شرک عظیم. شرک کبیر به معنای همتا قرار دادن برای خداوند متعال در ذات و صفات و افعال است، شرک صغیر یعنی غیر خدا را در کارهای خود مدنظر داشتن(ریا) یعنی انجام دادن عمل نیک برای این که مردم آن را مشاهده کنند.

3- اثر و نتیجه شرک:

الف) ذلت وخواری:

(ولاتجعل مع الله الهاً آخر فتقعد مذموما مخذولا)

اگر شریکی برای او قائل شوی به ذلت و شکست و خواری گرفتار خواهی شد. [2]

شرک باعث می شود که خداوند بشر را به معبودش واگذار کند و دست حمایت و عنایت را از سر او بردارد و در نتیجه خوار و ذلیل گردد.

ب) تکیه بر منطق بی بنیاد:

(مثل الذین اتخذوا من دون الله اولیاء کَمَثل العنکبوت اتخذت بیتاً و انّ اَوهَنَ البیوت لبیت العنکبوت لو کانوا یعلمون).[3]

قرآن در این آیه، مشرکان را به عنکبوت تشبیه کرده است که از لعاب دهان سست ترین خانه را می سازند و آن را تکیه گاه خویش قرار می دهند، در صورتی که یک باد کافی است تا آن خانه را ویران کند. مشرکان نیز در عقاید دینی به سست ترین منطق و خرافی ترین اعتقاد روی می آورند. توسل به فال قهوه، کتاب حافظ و یا فال نخود و رفتن دنبال دعانویس و سحر و جادو و احضار جن و روح، در مجالس روشن فکران لاابالی بیشتر است تا موحدان روشن اندیش.

ج) اتخاذ معبودهای ضعیف و ناتوان:

(یا ایها الناس ضُرب مثل فاستمعوا له ان الذین تدعونَ من دون الله لن یَخلقوا ذُباباً ولو اجتمعوا له) [4]

ای مردم، مثلی زده می شود، بشنوید و دقت کنید; تحقیقاً کسانی که غیر خدا را می خوانند، هرگز نمی توانند مگسی بیافرینند، اگرچه برای این امر با هم اجتماع کنند.

این آیه بیان گر این است که بشر و قدرت های غیبی این عالم هرگز نمی توانند مگسی را خلق کنند که حامل شعور و تشخیص و حیات باشد. بشر می تواند سفینه فضایی بسازد، هواپیما اختراع کند، لیکن از ساختن موجود ضعیفی به نام مگس ناتوان است.

قرآن در ادامه آیه می فرماید:

(و اِن یَسلبهم الذباب شیئاً لایسنقذوه منه)[5]

اگر مگس چیزی را از آن ها برباید نمی توانند آن را باز پس گیرند.

این ماجرا بیان گر ضعف معبودها و از همه بدتر ضعف منطق بت پرستان است; یعنی بنگرید چگونه معبودها زیر هجمه های مگس ها واقع شده و توان دفاع از خود را ندارند. آیا این گونه معبودهای بی ارزش و بی عرضه قابل پرستش و احترام اند.

تمام این بدبختی ها به دلیل این است که:

(ما قدروالله حق قدره)[6]

آن ها خدا را به میزانی که باید بشناسند، نشناختند.

و نمی دانند که:

(ان الله لقوی عزیز)

بی گمان خدا هرآینه قوی و پیروز است.

اگر نازی کند، از هم فرو ریزند قالب ها.

د) حبط اعمال:

(ولقد اوحِی الیک والی الذین من قبلک لئن اشرکتَ لیحبطَنَّ عملک ولتکونَنَّ من الخاسرین)[7]

تحقیقاً به تو و پیامبران قبل از تو وحی فرستادیم که اگر شرک ورزیدی، قطعاً و بدون تردید عملت حبط و باطل می شود و هرآینه از زیان کاران خواهی بود.

حبط اعمال یعنی محو آثار و پاداش عمل، چرا که شرط قبولی اعمال، توحید است و بدون اعتقاد به آن، هیچ عملی پذیرفته نیست. نماز در واقع تثبیت عملی و اعتقادی این اصل است.

ه) تباهی جهان:

(ما اتخذالله من وَلد وما کان معه من اله اذاً لَذَهب کل اله بما خلق ولعلا بعضهم علی بعض سبحان الله عما یصفون)[9]

خدا هرگز فرزندی برای خود انتخاب نکرده است و هیچ معبودی با او نیست. اگر چنین می بود، هر خدایی در پی تدبیر و اداره مخلوق خود بود و بعضی بر بعضی دیگر برتری می جستند [در نتیجه جهان تباه می شد] منزه است خداوند متعال از توصیفی که مشرکان از او دارند.

از این آیه به خوبی روشن می شود که خداوند کسی را به فرزندی انتخاب نکرده است که مردم با پرستیدن پسر خوانده خدا به مقاصد و حوایج خود برسند. معبودی نیز در عرض خدا قرار ندارد تا مستقلاً کارساز باشد و یا به واسطه شفیع، حاجت دهنده و آمرزش گر باشد، بلکه بنده خدا بدون واسطه باید با خدا سخن بگوید و او را عبادت کند. اگر معبودهایی در کنار خدا می بود، بدون شک هرکدام به دنبال اداره مخلوق خود بودند و در نتیجه نظام هستی از هم می پاشید; در صورتی که وحدت و هم آهنگی نظام، دلیل روشنی بر وحدت معبود و خالق است. خدا نه پسرخوانده دارد و نه اطرافیانی. او تنهای تنها است: (وحده لاشریک له).

4- انواع توحید:

در نماز می گوییم: حمد و ستایش مخصوص الله ربّ العالمین است. هم او، روزی دهنده و بخشایش گر است و بس. تنها تو را می پرستیم و فقط از تو کمک می جوییم.

توحید در ستایش و ربوبیت، توحید در رازقیت و بخشندگی، توحید در عبادت و مالکیت و توحید در دین و دیانت و نفی همه معبودها و راه های گمراهی، در این سوره منعکس می باشد.

5- دلیل شرک ورزی:

بشر چون خدا را به درستی نشناخته بساط الهی را هم چون قدرت مندان زمینی پنداشته است، از این رو به دنبال پیدا کردن پارتی و شفیع می گردد; چنان چه درباریان و اطرافیانِ صاحبان قدرت می­توانند حوایج مراجعه کنندگان را برطرف کنند، چرا که هرکدام اداره کننده بخشی از قدرت هستند.

*حدیثی از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود: خداوند منان به حساب تمام بندگانش رسیدگی می کند، جز آنانی که به خدا شرک ورزیده اند، پس آنان را بدون حسابرسی به آتش می افکند. [8]

---------------------------------------------------------------------------

  منابع:

[1] . مقائیس اللغه، ماده شرک.

[2] . اسراء(17) آیه22.

[3] . عنکبوت(29) آیه41.

[4] . حج(22) آیه73.

[5] . حج(22) آیه73.

[6] . انعام(6) آیه91.

[7] . زمر(39) آیه65.

حکایت زاهد دغل باز

زاهدنمایى مهمان پادشاه شد، وقتى که غذا آوردند، کمتر از معمول و عادت خود از آن خورد و هنگامى که مشغول نماز شد، بیش از معمول و عادت خود، نمازش را طول داد، تا بر گمان نیکى شاه به او بیفزاید.
هنگامى که به خانه اش باز گشت، سفره غذا خواست تا غذا بخورد. پسرش که جوانى هوشمند بود از روى تیزهوشى به ریاکارى پدر پى برد و به او رو کرد و گفت: مگر در نزد شاه غذا نخوردى؟

زاهدنما پاسخ داد: در حضور شاه چیزى نخوردم که روزى به کار آید. (یعنى همین کم خورى من موجب موقعیت من نزد شاه گردد، و روزى از همین موقعیت بهره گیرم.)

پسر هوشمند به او گفت: بنابراین نمازت را نیز قضا کن که نمازى نخواندى تا به کار آید؟

اى هنرها گرفته بر کف دست

عیب ها برگرفته زیر بغل

تا چه خواهى گرفتن اى مغرور

روز درماندگى به سیم دغل

( سعدی)